28 MAG 2024 · 27 maja 1942 roku dwaj wyszkoleni w Wielkiej Brytanii komandosi, Czech Jan Kubiš i Słowak Jozef Gabčík dokonali w Pradze udanego zamachu na protektora Czech i Moraw, obergruppenführera Reinharda Heydricha. To najwyższy rangą nazistowski dygnitarz, jakiego udało się zlikwidować podczas II wojny światowej. Heydrich, który z pewną, chociaż niewielką przesadą, uważał się za trzecią osobę w niemieckiej III Rzeszy, przybył do okupowanych Czech pół roku wcześniej, by zrobić porządek z buntującym się, podbitym narodem. I był w tym niebywale skuteczny. Ale tak naprawdę nie z tego powodu emigracyjne czechosłowackie władze podjęły decyzję o jego likwidacji. W 25 odcinku Czechostacji rozmawiam z profesorem Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego Piotrem Maciejem Majewskim nie tylko o samym zamachu, ale też właśnie o jego przyczynach i długofalowych, politycznych skutkach. I o niebywałej, jak na warunki protektoratu fali represji, jaka spadła na Czechów po śmierci ulubieńca Adolfa Hitlera. Profesor wyjaśnia też, dlaczego spacyfikowane przez Niemców Lidice, chociaż ich los na tle setek miejscowości z Białorusi, Rosji, Bałkanów czy Polski nie był niczym wyjątkowym, stały się dla zachodu symbolem nazistowskiego bestialstwa. A w bonusie, w podsumowaniu odcinka, wyjaśniam, jak zorganizować sobie w Pradze wycieczkę śladami Operacji Anthropoid i Heydrichiady - czyli fali odwetowych niemieckich represji po śmierci protektora. Jeśli odcinek Ci się spodoba, https://buycoffee.to/czechostacja. Z góry dziękuję. - Zdjęcie na okładce przedstawia protektora, uszkodzony w zamachu samochód i Jozefa Gabčíka i Jana Kubiša odznaczanych, jeszcze w Wielkiej Brytanii, przez prezydenta Edvarda Beneša. W tle zaś zdjęcie miejsca zamachu, wykonane chwilę po nim. (źródło: Bundesarchiv CC 3.0)  - W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z https://musopen.org

21 MAG 2024 · Pół wieku temu, 9 maja 1974 roku, dokładnie o godzinie 9.19, w trasę wyruszył pierwszy pociąg praskiego metra. Od tamtej pory kolej podziemna w czeskiej stolicy znacznie się rozrosła - obecnie tworzą ją trzy linie, o łącznej długości 65 km i 60 stacji; czwarta linia właśnie jest w budowie. W tym odcinku Czechostacji rozmawiam z dziennikarzem i prażaninem Tomaszem Jędruchowem o tym, jak metro powstawało i jak się rozwija. O tym - jak na jego losy wpływała wielka historia i polityczne zależności i gdzie te zmiany w samym metrze można zobaczyć. Jest też o wielkiej powodzi z roku 2002, o tym, jak bardzo nieprzygotowane było na nią wówczas praskie metro i o tym, jak bardzo powódź je odmieniła - bo są na tym świecie miejsca, gdzie władze potrafią uczyć się na własnych błędach. Mowa jest też o sztuce - która w praskiej kolei podziemnej jest obecna w niemałej ilości, nie tylko zresztą tam, o zmienianiu nazw z niesłusznych na nie tyle słuszne, co po prostu normalne i generalnie o czeskim pragmatyzmie. A ponieważ zbliżają się wakacje i wiele osób - w tym, mam nadzieję, również słuchaczy i słuchaczek Czechostacji wybierze się do Pragi, to odcinek w znacznej mierze ma wymiar praktyczny - razem z Tomaszem Jędruchowem wyjaśniamy, jak sobie w praskim metrze poradzić i jak najlepiej je wykorzystać. Nie tylko zresztą w metrze - jak podkreśla mój rozmówca - ono nie działa w próżni, stanowi część inteligentnego i przyjaznego użytkownikom systemu komunikacji publicznej w stolicy Czech. Aha - i jest też o dwóch związanych z metrem "czelendżach" - w tym jednym wyłącznie dla dorosłych użytkowników ;) Jeśli odcinek Ci się spodoba, https://buycoffee.to/czechostacja. Z góry dziękuję. - Zdjęcie na okładce: Pociąg typu M1, autor Skoda Group CC 3.0 - Nagranie komunikatu z metra: Wikimedia, autor Elya CC 1.0 - W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z https://musopen.org

14 MAG 2024 · Święty Wacławie, wojewodo Ziemi Czeskiej - tak zaczyna się średniowieczny chorał, który można uznać za czeski protohymn. Autorzy pieśni proszą w nim o wsparcie trzeciego z historycznych Przemyślidów, księcia Wacława I. Władcę, o którego rządach można powiedzieć naprawdę niewiele - i to wcale nie dlatego, że mało o nich wiadomo. Wieczną sławę i ogromne znaczenie w Czechach zapewniła Wacławowi dopiero jego śmierć - z rąk brata Bolesława, czy - by być precyzyjnym, z rąk członków jego drużyny. Ona zapewniła mu świętość - od tamtej pory Wacław jest wiecznym władcą Czech, pierwszym z katolickich świętych z tego kraju i najważniejszym jego patronem.  W odcinku 23 Czechostacji historyk średniowiecza Jan Škvrňák opowiada o życiu i śmierci Wacława. O tym, czy rzeczywiście, jak chcieliby jego krytycy, można go uznać za władcę, który na tysiąc lat podporządkował Czechy Niemcom; do jego podległych relacji z królem Wschodnich Franków - Henrykiem Ptasznikiem, wprost odwoływali się czescy kolaboranci III Rzeszy podczas II wojny światowej. W tym samym jednak czasie pod pomnik Wacława kwiaty nosili ci, którzy Niemców w swojej ojczyźnie nie chcieli.  W odcinku sporo jest też o Bolesławie I Okrutnym, niby bratobójcy a jednak władcy wielkim - przez historyków uważanym zgodnie za najwybitniejszego z Przemyślidów. Który z jednej strony powiększył znacznie Czechy, z drugiej, toczoną przez kilkanaście lat z Niemcami wojnę o niezależność i tak w końcu przegrał. I stał się trybutariuszem - a zdaniem niektórych wręcz lennikiem - Rzeszy. I który, najpewniej z powodów politycznych, wypropomował zabitego przez siebie brata jako świętego. Ale to nie jedyne jego osiągnięcia - swoją córkę, bratanicę świętego Wacława, Bolesław wydał za władcę powstającego na północy nowego państwa. Jej na imię było Dobrawa, jemu - Mieszko, pierwszy historyczny książe Piastów.  Jeśli odcinek Ci się spodoba, https://buycoffee.to/czechostacja. Z góry dziękuję. - Zdjęcie na okładce: Zabójstwo świętego Wacława wg Kroniki Kosmasa  - W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z MUSOPEN.ORG

7 MAG 2024 · W ostatnich dniach II wojny światowej, gdy amerykańskie wojska stały 70 a radzieckie - 120 km od Pragi, w stolicy Czech wybuchło antyniemieckie powstanie. Trwało zaledwie trzy dni, ale było bardzo krwawe - zginęło w nim ponad trzy tysiące osób. I zakończyło się zwycięstwem powstańców - niemiecka załoga warunkowo - bo ze zgodą na opuszczenie miasta, chociaż bez ciężkiego sprzętu i lotnictwa, skapitulowała. W 22 odcinku Czechostacji o tym co do Powstania praskiego doprowadziło, jak ono przebiegało i kto wsparł Czechów, opowiada https://historia.uw.edu.pl/personel/piotr-maciej-majewski/, profesor Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, specjalista od wokoło II wojennych dziejów Czechosłowacji. Z odcinka dowiecie się m.in. o tym, jaką rolę w wybuchu powstania praskiego, mimowolnie, odegrały kolaboracyjne władze Protektoratu Czech i Moraw. Będzie też o obronie rozgłośni czeskiego Radia Publicznego na Winohradach - tej pierwszej, przed Niemcami, bo do drugiej doszło w sierpniu 1968 roku, kiedy Praską Wiosnę dławiły wojska Układu Warszawskiego. Profesor Majewski wyjaśnia też, dlaczego tak źle kojarzący się w Polsce "Własowcy" - żołnierze kolaboracyjnych nazistowskich oddziałów złożonych z byłych radzieckich jeńców, są przez Czechów postrzegani nieco inaczej - tu drobny spojler - 1 dywizja ROA przeszła na stronę Powstańców i zapobiegła zdławieniu Powstania praskiego przez niemiecką Grupę Armii Środek. W końcu jest też o powojennej polityce historycznej Czechosłowacji i ZSRR, czy po prostu wielkim przeinaczeniu - bo tym w końcu zwykle polityka historyczna jest, jakie wiązało się z Powstaniem Praskiem i rolą, jaką miała w nim odegrać Armia Czerwona. W odcinku obiecałem wskazać książki profesora Piotra Macieja Majewskiego, dla osób interesujących się wokoło wojenną historią Czechosłowacji i Protektoratu, czy w ogóle interesujących się historią. A może po prostu ciekawych świata. Oto kilka z nich: - "Niech sobie nie myślą, że jesteśmy kolaborantami. Protektorat Czech i Moraw 1939-1945", tytuł ten jest kontynuacją nominowanej w 2020 roku do nagrody Nike - "Kiedy wybuchnie wojna? 1938. Studium kryzysu". Piotr Maciej Majewski pisał też m.in. o tym, czy Czesi mogli wygrać z Hitlerem - Nierozegrana kampania. Możliwości obronne Czechosłowacji jesienią 1938 roku czy o dziejach ludności niemieckiej w Czechach - "Niemcy sudeccy 1848-1948: historia pewnego nacjonalizmu". Jeśli odcinek Wam się spodoba, https://buycoffee.to/czechostacja. Z góry dziękuję. * Zdjęcie na okładce: Powstanie Praskie; CC 4.0 z zasobów Purnocha, www.esbirky.cz * W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z https://musopen.org/

30 APR 2024 · W ciągu dosłownie kilkunastu miesięcy Republika Czeska, nie bez powodu postrzegana jako państwo, szczególnie na tle innych krajów regionu, życzliwe Federacji Rosyjskiej, awansowała na jednego z jej głównych wrogów.  Rosjanie zaczęli czeskich polityków określać mianem nazistów, w Czechach zaś przystąpiono do demontowania jednych pomników, stawiania drugich i zmieniania nazw ulic.  W tym odcinku, razem z dr Martyną Wasiutą, politolożką i autorką portalu https://www.czeskapolityka.pl/ rozmawiamy o tym, jak i dlaczego do tego doszło. Jest więc o moskiewskiej pożyczce, którą już demokratyczne władze Republiki umorzyły, o rycynie i tym, jak rosyjskie służby czuły się nad Wełtawą jak u siebie w domu. Do czasu - gospodarzom skończyła się cierpliwość, kiedy goście postanowili zorganizować fajerwerki w jednym z magazynów amunicji. Wyjaśniamy też, kim jest "chcimir" i dlaczego to obecnie w Czechach nie jest sympatyczne określenie. Jest też sporo o różnych formach trollingu, jakie wobec Rosjan stosuje praski samorząd. I o tym, jak szybko Czechy uniezależniły się od rosyjskich surowców energetycznych, czego społeczeństwo czeskie oczekiwało od dawna. Kończymy zaś, jak prawie zawsze, na Babiszu. Który i w tej kwestii - znaczy się relacji czesko-rosyjskich, okazuje się wyjątkowo elastyczny. Żeby nie powiedzieć - obrotowy. Zgodnie z obietnicą złożoną w odcinku tutaj link do piosenkihttps://www.youtube.com/watch?v=Y2WI9XsXu2M, przejmującej i pełnej symboli, mam nadzieję, że teraz zrozumiałych. Jeśli odcinek Wam się spodoba, https://buycoffee.to/czechostacja. Z góry dziękuję. * Zdjęcie na okładce: Pomnik "Sbratření" Karla Pokorneho; Sady Vrchlickiego, Praga * W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z https://musopen.org/

23 APR 2024 · Duży sukces czeskiej dyplomacji - tak inicjatywie amunicyjnej dla Ukrainy, zorganizowanej właśnie przez władze Republiki Czeskiej, mówi dr Krzysztof Dębiec z https://www.osw.waw.pl/pl. Założenie inicjatywy jest pozornie proste - Czesi znajdują w światowych magazynach co najmniej 800 tysięcy sztuk amunicji artyleryjskiej, kupują ją za zabrane od co najmniej kilkunastu państw zachodnich, co najmniej 2,5 mld dolarów i przekazują Ukrainie. Niby proste a jednak wcześniej nikomu się to nie udało. W tym odcinku z dr Dębcem szukamy odpowiedzi na pytanie o to, dlaczego akurat Czesi dali radę w temacie, na którym wcześniej połamali zęby np. Brytyjczycy. Jest też o czeskim przemyśle zbrojeniowym, z tradycjami sięgającymi monarchii austro-węgierskiej, zaangażowaniu czeskiego państwa i obywateli we wsparcie odpierającej rosyjską napaść Ukrainy. I o tym, że Czechy, chociaż z Ukrainą nie graniczą, przyjęły największą - per capita - liczbę uchodźców z tego kraju. Co części Czechów z zaczyna już doskwierać. Dlatego niewykluczone, że opozycji będzie się starała, w przyszłorocznej kampanii wyborczej, wykorzystać rosnącą niechęć do Ukraińców. Chociaż jeśli chodzi o samą inicjatywę amunicyjną, to lider największej opozycyjnej partii Andrej Babisz nie krytykuje. Nie przypadkiem - już w przeszłości chętnie sięgał po hasło "Make Czechia great again" - a międzynarodowy sukces inicjatywy amunicyjnej, wpisuje się w nie doskonale. Jeśli odcinek Wam się spodoba, https://buycoffee.to/czechostacja. Z góry dziękuję. * Zdjęcie na okładce: Ukraińska artyleria na wschodzie Ukrainy/ Ukraińskie Ministerstwo Obrony, Дмитрий Муравский CC 2.0 * W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z https://musopen.org/

16 APR 2024 · W przeciwieństwie do Polski pierwsze powojenne władze nie wjechały do Czechosłowacji na pancerzach sowieckich czołgów; w każdym razie nie do końca. Pełne przejęcie kontroli nad krajem, który w 1945 roku wyzwoliła co prawda od wschodu Armia Czerwona, ale od zachodu wojska amerykańskie i którego stolica wyzwoliła się sama, zajęło Moskwie jeszcze prawie trzy lata. Doszło do tego dopiero pod koniec lutego 1948 roku, określanego przez samych komunistów mianem "Vítězného února" - zwycięskiego lutego. W dziewiętnastym odcinku Czechostacji, o tych wydarzeniach - i tym co do nich doprowadziło - opowiada historyk, pisarz i przewodnik po Pradze Mariusz Surosz. Jest więc i o dwukrotnie abdykującym prezydencie Edvardzie Beneszu, który razem z Tomaszem G. Masarykiem stworzył Czechosłowację i o synie Masaryka, Janie, którego niewyjaśniona do dzisiaj śmierć - jak mówi Mariusz Surosz -  zamyka okres przejmowania przez ZSRR państw Europy Środkowej i Wschodniej i definitywnie przekreśla ich nadzieję na możliwość ułożenia się ze Stalinem. Jest też o Klemencie Gottwaldzie, piekielnie zręcznym i cynicznym przywódcy czechosłowackich komunistów. I o koncesjonowanej i chwiejnej demokracji pierwszych powojennych lat. I o tym, dlaczego kierujący emigracyjnymi władzami Benesz jeszcze w 1943 roku zgodził się na umowę sojuszniczą ze ZSRR. A nad wszystkim unosi się złowrogi duch Układu Monachijskiego i kolaboracji części przedwojennych elit z Niemcami. Przy okazji słuchaczom zainteresowanym historią Czech i Czechosłowacji polecam  dwie książki Mariusza Surosza: Pepiki: dramatyczne stulecie Czechów oraz  Ach, te Czeszki. W obu, poprzez przedstawienie sylwetek kilkunastu wybranych postaci dzisiejszy rozmówca Czechostacji pokazuje burzliwą i tragiczną historię najnowszą południowych sąsiadów Polski. Jeśli odcinek Wam się spodoba, https://buycoffee.to/czechostacja. Z góry dziękuję. * Zdjęcie na okładce: Luty 1948, Ludowe Milicje maszerują przez Most Karola * W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z https://musopen.org/

9 APR 2024 · Wbrew nadziejom opozycji, ale zgodnie z większością prognoz, nowym prezydentem Słowacji został szef tamtejszego parlamentu Peter Pellegrini. Zachodnie media określają go krótko, ale dosadnie - prorosyjski populista. W tym odcinku, razem z korespondentem Polskiego Radia w Pradze Wojciechem Stobbą zastanawiamy się, na ile to określenie odpowiada rzeczywistości. Z jednej strony bowiem Pellegrini wygrał również dzięki głosom prorosyjskiej, antynatowskiej i antyunijnej części słowackiego elektoratu. I by zdobyć jej poparcie, zdarzały mu się w kampanii wypowiedzi, delikatnie mówiąc, dziwne. Z drugiej, Pellegrini i obóz polityczny którego jest reprezentantem - czyli obóz premiera Roberta Ficy, co prawda spotyka się z ministrem spraw zagranicznych Federacji Rosyjskiej Sergiejem Ławrowem i nawołuje do pokoju w Ukrainie za każdą cenę, ale równocześnie utrzymuje niezłe, również w praktycznym wymiarze, relacje z Kijowem. I tak na przykład słowacki rząd wstrzymał co prawda dostawy broni z rządowych magazynów, które i tak od dawna były puste. Dostawy komercyjne, z słowackich firm zbrojeniowych, ukraińskie wojsko dostaje bez zakłóceń, ba - z rządowym błogosławieństwem. W odcinku jest też o dziwnej kampanii, którą Peter Pellegrini zaczął dopiero, kiedy przegrał w drugiej turze, o wstrzemięźliwym poparciu premiera Ficy, wymijającej akceptacji kandydata skrajnej prawicy Sztefana Harabina i otwartym wsparciu ze strony węgierskiej rządowej telewizji. Bo duet Fico-Pellegrini raczej nie chce zrobić z Bratysławy drugiej Moskwy. Ale drugi Budapeszt już jak najbardziej. Jeśli odcinek Wam się spodoba, https://buycoffee.to/czechostacja. Z góry dziękuję. * Zdjęcie na okładce: Parlament Europejski CC 2.0 * W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z https://musopen.org/

2 APR 2024 · Chociaż Czechem był zaledwie z jednej czwartej a większość życia spędził podrózując po swoim rozległym imperium, we wszystkich organizowanych nad Wełtawą plebiscytach na najpopularniejszego rodaka w dziejach, nie ma konkurencji. Mowa o Karolu IV, pierwszym czeskim cesarzu Świętego Cesarstwa Rzymskiego, zwanego też Pierwszą Rzeszą. W tym odcinku Czechostacji właśnie o Karolu IV, bądź pierwszym (zależy gdzie liczą) a właściwie to Wacławie - bo pod takim imieniem go ochrzczono, rozmawiam z historykiem średniowiecza dr Janem Škvrňákem. Mowa więc o tym, skąd się Luksemburgowie, bo z tego rodu się wywodził, wzięli w Czechach, dlaczego miał trudne dzieciństwo i jakie relacje łączyły go z tytularnym królem Polski, zarazem własnym ojcem - Janem Luksemburskim. Jeśli o relacje chodzi - pochylamy się też nad stosunkami jakie łączyły Karola z Kazimierzem Wielkim. Byli nie tylko równieśnikami - Karol ożenił się z wnuczką Kazimierza a do obu pasuje powiedzenie, że zastali swój kraj drewniany a zostawili murowany. Wyjaśniamy, czemu współcześni obdarzyli cesarza przydomkiem "Zdradliwy" i czy rzeczywiście był głównie dyplomatą a mniej wojownikiem.  Zastanawiamy się też nad tym,dlaczego czeskie serce imperium Karola już w czasach jego syna zamieniło się w wielkie pole bitwy i na ile to było zasługa samego cesarza. No i wyjaśniamy, gdzie leży Kresčak i co wspólnego miał Karol z angielsko-fracuską Wojną Stuletnią. Jeśli odcinek Ci się spodoba, https://buycoffee.to/czechostacja. Z góry dziękuję. * W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z https://musopen.org/

26 MAR 2024 · Nie cierpi dziennikarzy, nie choruje na język. Jest pamiętliwy i mściwy. I jest wybitnym politykiem - wybitnym w takim znaczeniu, że niebywale skutecznym. W kolejnym, szestastym już odcinku podcastu, rozmawiam z byłym korespondentem TVP w Pradze, politologiem Tomaszem Jędruchowem, o Miloszu Zemanie. Trudno znaleźć nad Wełtawą osobę, która odcisnęłaby mocniejsze piętno na czeskiej polityce ostatnich trzech dekad. I trudno, żeby było inaczej. W tym czasie Milosz Zeman zdążył przemawiać - obok Vaclava Havla, podczas wielkiej demonstracji na Letnej w listopadzie 1989 roku. Ponadto zasiadał wiele razy w czechosłowackim a później czeskim parlamencie, by w końcu stanąć, jako przewodniczący, na jego czele. Był też szefem rządu, który przygotował czeską akcesję do Unii. I twórcą a następnie niszczycielem partii socjaldemokratycznej. W końcu zaś, przez dwie pełne kadencje, prezydentem Republiki Czeskiej, pierwszym wybranym w wyborach bezpośrednich. W odcinku wspominamy różne wolty i misterne, acz kontrowersyjne zagrywki Milosza Zemana, np. brutalne, populistyczne i oparte na półprawdach i przeinaczeniach prezydenckie kampanie wyborcze. Jest o czeskiej konstytucji, dziurawej jak ser szwajcarski, których to wykorzystanie Zeman opanował w stopniu mistrzowskim. I o tym, że Tomasz Jędruchów był jednym z nielicznych dziennikarzy, których prezydent podczas wywiadu nie obraził. Współnie staramy się też odpowiedzieć na pytanie, czy Zeman rzeczywiście był politykiem tak bardzo prorosyjskim, jak się powszechnie uważa. Jeśli odcinek Wam się spodoba, https://buycoffee.to/czechostacja. Z góry dziękuję. * Zdjęcia na okładce: www.kremlin.ru * W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z https://musopen.org/