Cenâb-ı Hak, insanoğlunu merd-i
mana ve bilkuvve hakaika aşina
olarak yaratmıştır. Hallac, derin
bir iç ihtisasla “isneyniyet”i ifade mülahazasıyla
“Ene’l-Hak” derken “ben” dediği
için -karar ötelerden- berdâr edilmişti. Zira
nezd-i Ehadiyyet’te ne “ene”ye ne de “ente”-
ye cevaz vardı; olamazdı da, çünkü “Hüve”
bunlara bütün bütün kapıları kapamıştı.
Söyleyen ne hoş söyler:
“Zâhire nazar eyler isen, “sen” ile “ben” var,
Amma ki hakikatte, ne ben var ne de sen var.”
(Niyazi-i Mısrî)
Eğer her varlık O’ndan peşi peşine gelen tecelliler
temadisinden ibaret ise -ki öyle olduğunda
şüphe yok- egoizma ve ötesine kapılar
bütün bütün kapalı demektir. Bunları
görmezlikten gelerek enâniyet adına takındığı
her tavır ve her görüntü insanı Hak’tan
fersah fersah uzaklaştıran bir unsur haline
gelir. İnsanın kendi uzaklığını aşıp Hakk’ın
mutlak yakınlığını duyması onun marifet potasında
eriyip kendi adına yok olmasına bağlıdır.
İşte konuya ışık tutan latif bir beyan:
“Ârif isen ‘Sen, ben” demeyi bırak!..
Sürekli yüz yere sür ve O’na bak!..”
Aslında esmâ ve sıfât-ı sübhâniyeye ayna
olmuş, ahsen-i takvîmin mücellâ mir’âtına
düşen de budur. Bu zaviyedendir ki, bir manada
mercûhun râcihe tereccühü açısından
bir beyt-i Hudâ olan dil, Kâbe’den daha muallâ
bir ayine-i samedâniye kabul edilmiştir.
Bu mazmunu ifade sadedinde söylenmiş pek
çok sözden:
“Âyine-i idrakini pâk eyle sivâdan,
Sultan mı gelir hâne-i nâ-pâke, hicâb et!”
(Nâbî)
***
“Dil, beyt-i Hudâ’dır; ânı pâk eyle sivâdan,
Kasrına nüzûl eyleye Rahmân gecelerde.”